Havran
Ege Bölgesi’nin Edremit Körfezi’ne doğru uzanan verimli bir ovası üzerine kurulmuş, çok tarihi bir yerleşim yeri olan Havran, Osmanlı dönemi kaynaklarında “Haraneli”; “Franeli”; veya Viraneli”; şeklinde geçmektedir. İlçe Höşmerim, Leblebisi ve Çanakkale kahramanı Koca Seyit ile tanınır.
Rakımı 33 m (108 ft) olan ve 34 mahallesi bulunan Havran ilçesi 2020 TÜİK verilerine göre 27.988 nüfusu ile 10.736 kırsal nüfusuna sahiptir. İlçenin sanayisi tarıma dayalı olup, önemli ölçüde zeytin üretimi yapılmaktadır. Dünyanın en modern ve büyük zeytin işleme fabrikasını topraklarında bulundurma özelliğini taşımaktadır. İlçe merkezinde yörenin zeytinlerden yüksek kaliteli zeytinyağını çıkartan 12 adet Zeytinyağı fabrikası bulunmaktadır. 1 adet Çiçek Yağı Fabrikası ham çiçek yağını işleyerek iç pazara sunmaktadır. 1 adet pamuk çekirdeği yağı ve kanola yağı işleme fabrikası ile 2 adet ağır yağların rafine olduğu fabrika bulunmaktadır. Toplam arazinin ancak %24’ü tarım arazisi olmasına rağmen Havran tipik bir tarım ilçesidir. Tarım arazilerinin en büyüğü zeytinlik arazilerdir. Üretimi yapılan diğer meyve türleri Armut, Ayva, Badem, Ceviz, Elma, Kayısı, Şeftali, Nar, Kiraz, İncir, Vişne, Üzüm vb. olarak sıralanmaktadır.
İlçede 15 ila 20 yıldır hayvansal ürünlerin değerlendirilmesinde 6 adet mandıra ile körfez ve çevre illere hizmet sunulmaktadır.
İlçe çok eski uygarlıklara yerleşim merkezliği yaptığı için Antik Mysia, Truva, Tehebe, Lyrnessos, Pers, İskender ve Helenistik devri, Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı dönemi Antik Kalıntılara, Türk- İslam dönemi yapılara, tarihi çeşmelere, anıt yapı ve meskenlere sahiptir. Şifalı Derman Kaplıcalarına, yeşilliği ile göz kamaştıran hanlar, Eybek kışlası ve serhat mesire yerlerine sahiptir.
Ankara Savaşı’ndan sonra Timur’un askerleri Şah Nureddin komutasında Balıkesir ve Edremit taraflarını, özellikle Havran’ı tahrip etmiş, bu yüzden şehre “Viraneli” adı verilmiştir. Bir başka görüşe göre kasaba eski bir şehrin kalıntıları üzerine kurulduğu için bu isim verilmiştir.
İlçe 1926 yılında Edremit’e bağlı bir bucakken, 1957 yılında ilçe statüsü kazanmıştır.
Roma ve Bizans döneminde Aureliane (Altın Ülkesi) olarak anılan Havran Prehistorik döneme ait İnönü (İnboğazı) mağaraları, Havran çevresindeki tarih öncesi kültürler hakkında önemli ipuçları vermektedir. Mağaraların en büyüğü Karanlık Mağara’da Grek- Roma malzemeleri ile pişmiş topraktan kadın – erkek heykellerine rastlanmıştır. Osmanlı dönemine ait eserlerden ise Cami-i Kebir, Orta Cami ve Ebu Bekir Cami özellikli yapılardır. Terzizade Konağı, Hocazade Abdurrahim Bey Evi ve Zerbalızade Fahri Bey Evi özellikleri korunarak günümüze kadar gelebilmiş sivil mimari örnekleridir. Cumhuriyet dönemi, Çanakkale Kahramanı Koca Seyit Anıtı da ilçede dikkat çeken eserdir.
Ulusal Kurtuluş Savaşı’mızın kahramanlarından olan Koca Seyit adıyla anılan Seyit Onbaşı Balıkesir ili Havran ilçesi doğumludur. I. Dünya Savaşı’nda Çanakkale Cephesi’nde görev almıştır. 18 Mart 1915’te İngiliz gemilerinin Çanakkale’yi geçmek için pek çok topu susturdukları anda 275 kilogramlık mermiyi sırtına alarak topa yerleştirmiş ve Ocean adlı İngiliz zırhlısı batırılmıştır.
Havran Mezarlığı, içerisinde bulunan mezar taşlarının tarih bakımından eskiliği kadar, süslemeleri ve metinlerin zenginliği ile dikkat çeker. Havran Mezarlığı’nda gezerken kendinizi Osmanlı’nın başkenti İstanbul’da gibi hissedeceksiniz.
Kaybedilmek üzere olunan savaş kazanılmıştır. Koca Seyit, Çanakkale Savaşı’nın seyrini değiştiren en önemli kahramanlarımızdan biridir. Şu anda kabri doğum yeri olan Havran’ın Koca Seyit Köyü’ndedir.
Havran Kent Müzesi, Havran’ın en görkemli konaklarından olan Hocazade Konağı, restorasyon sonrası yenilenen çehresi ve taşıdığı vizyonuyla kapılarını artık geleceğe bir “Kent Müzesi” olarak açmıştır. Havran Kent Müzesi’nin giriş katındaki salon, geçici sergilerin düzenleneceği sergi salonu bölümüdür. Müzenin tamamında görsel metinlerde Antik Çağ’dan, Roma, Bizans, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemine kadar Havran’ın kronolojik bir anlatımı yapılmaktadır. Salondan ahşap merdivenlerle üçüncü kata çıktığınızda, Çanakkale Kahramanı Havranlı Kocaseyit heykeli karşılar. Gezi güzergahınıza devam ettiğinizde Osmanlı Devleti’nin 1. Dünya Savaşı’na katılışı, cepheler ve tabi ki Çanakkale Cephesi’nin unutulmaz kahramanları Havranlı Ömer Çavuş ve Seyit Onbaşı’nın kahramanlıklarını okursunuz. Zemin kata indiğinizde konağın orijinal hamamı karşılar ziyaretçileri. Hamam kültürü anlatımları, tarihi çarşı, Havran esnafının üretim hanelerinin sergilendiği sokak nostaljik ortamıyla bambaşka dünyalara götürür misafirlerini.